زندگینامه شیخ صفی الدین اردبیلی

شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از شیخ های بزرگ و بلندپایه مشهور فرقه تصوف می باشد. او پایه گذار سلسله صفوی در اردبیل است. شیخ صفی الدین در اردبیل زندگی می کرد. علاوه بر رهبری فرقه تصوف اشعار ترکی بسیار زیبای نیک می سرود و آن ها را به عنوان اثری ماندگار از خود بر جای گذاشت.

او در سال ۶۵۰ هجری قمری به دنیا آمده است و در ۸۵ سالگی فوت کرده است. شیخ صفی الدین در خانقاه خود به خاک سپرده شده است. بعدها این خانقاه به آرامگاه خانوادگی شاهان صفوی تبدیل شد. این آرامگاه یکی از زیباترین مکان های دیدنی اردبیل است و به عنوان یک زیارتگاه معنوی و بسیار مهم برای اهل تصوف به شمار می رود.

شیخ صفی الدین اردبیلی چه کسی است؟

شیخ صفی الدین ابوالفضل اسحاق اردبیلی در اردبیل به دنیا آمده است. او پایه گذار سلسله صفویه می باشد. ایشان در طول زندگی شان تمایل فراوانی به ریاضت زهد و شب زنده داری داشتند. در طول زندگی خود نیز به دلیل تمرینات مکرر ریاضت به مکان مکاشفه رسیدند. شیخ صفی الدین اردبیلی از فرقه زاهدی بود. او در سفری که به شیراز داشت که در آن با زاهد گیلانی آشنا شد و با او دیدار نمود.

شیخ صفی الدین  به مدت ۲۵ مرید شیخ زاهد گیلانی شد. بعد از ۲۵ سال شیخ زاهد فوت کرد و شیخ صفی الدین به رهبری طریقت زاهدیه پرداخت و مزرعه ای از پدر خود به ارث برده بود که با افزایش پیروانش آن را وقف نمود. شیخ صفی الدین تمام درآمد و دارایی خود را وقف فقرا و پیروان فرقه اش میکرد و طریقت صوفیه را گسترش داد.

زندگینامه شیخ صفی الدین اردبیلی

شیخ صفی الدین اردبیلی در سال ۶۳۱ هجری شمسی به دنیا آمده است. او در شهر کلخوران دیده به جهان گشود. نیاکان او در روستای کلخوران مشغول به کشاورزی و زراعت بودند. پیشینیان او از روستای رنگین گیلان به اسفرنجان آمده بودند.

پدر شیخ صفی الدین امین الدین جبرئیل نام داشت و با وجود مال و مکنتی که داشت با مردم رابطه خوبی نداشت و اغلب تنهایی و گوشه نشینی را انتخاب می کرد. شیخ صفی الدین به آموختن مقدمات علوم رسمی مشغول شد و در کنار آن نیز به زهد و پارسایی و شب زنده داری پرداخت.

او اغلب اوقات بیکاری خود را به کنار قبر علیا می رفت و ساعت زیادی در آن جا می نشست. در کتاب گفته های علم آرای عباسی گفته شده است که شیخ صفی الدین اردبیلی بعد از مدتی مشغول به یادگیری کمالات و فضایل سوری بود. او قرآن را حفظ کرد و در فراین سنن بالاترین مرتبه را داشت. شیخ صفی الدین به زبان های مغولی، عربی، ترکی و فارسی تسلط داشت. او در شعرهایی که می سرود از نکات بسیار ظریف و جذابی استفاده می کرد.

ماجرای سفر شیخ صفی الدین اردبیلی به شیراز برای کسب علم

شیخ صفی الدین اردبیلی آموزش علم را در استان اردبیل آغاز نمود. او تنها ۲۰ سال داشت که به سفارش یکی از زاهدان به سمت شیراز حرکت کرد.  به شیراز رفت تا به خدمت نجیب الدین  بزقوش شیرازی برسد. سفر او از اردبیل به شیراز در آن زمان بسیار دشوار بود و او در طول سفر سختی های بسیاری را متحمل شد.

زمانی که صفی الدین به شیراز رسید نجیب الدین بزقوش شیرازی وفات یافته بود. از این رو شیخ صفی الدین به نزد مشایخ معروفی مانند شیخ رکن الدین بیضاوی و امین عبدالله رفت. رکن الدین به شیخ صفی توصیه کرده بود که به دیدار شیخ زاهد گیلانی برود. او نیز پذیرفت و به دیدار شیخ زاهد گیلانی برود. زمانی که در شیراز بود با سعدی نیز دیدارهایی داشت. سعدی از شیخ صفی الدین بسیار خوشش آمد و نسخه ای از دیوان خود را به او هدیه داد. او در این سفر توانست اطلاعات بسیاری درباره پیر طریقت یعنی شیخ زاهد گیلانی کسب کند.

شهرت او شیخ صفی را ترغیب کرد که برود و از نزدیک او را ببیند. او بعد از ۴ سال جستجو توانست در یک دهکده شیخ زاهد گیلانی را ملاقات کند. او ۲۵ سال تمام مرید و مقیم خانقاه شیخ زاهد بود. او در دستگاه شیخ زاهد رشد بسیاری کرد و پیشرفت های بسیار چشمگیری داشت.

در نهایت شیخ زاهد با از دست دادن بینایی خود تمام امورش را به شیخ صفی الدین اردبیلی واگذار کرد و در نهایت وفات یافت. بعد از فوت شیخ زاهد شیخ صفی الدین که فنون طریقت را از شیخ زاهد آموخته بود جانشین او شد. شیخ صفی الدین در این زمان مدتی در اردبیل و مدتی در لاهیجان زندگی می کرد.

او بعد از گذشت ۳۰ سال توانست جویندگان علم را ارشاد و هدایت کند و حدود ۱۰۰ هزار نفر مرید را تربیت نماید. مریدان شیخ در سراسر قلمرو صفوی پراکنده بودند و توانستند موجب نفوذ عمیق او در سراسر آسیای صغیر شوند. شیخ صفی الدین با بی بی فاطمه دختر شیخ زاهد ازدواج کرد. او دارای سه فرزند پسر با نام های محی الدین صدرالدین و ابوسعید شد. شاهان صفوی از نسل شیخ صدرالدین ادامه یافتند. از این رو نیای مادری شاهان صفوی به شیخ زاهد گیلانی بر می گردد. شیخ صفی ازدواج دیگری با دختر اخی سلیمان کلخوورانه داشت. حاصل این ازدواج نیز دو پسر به نام های شرف الدین و علاءالدین بودند.

مذهب شیخ صفی الدین اردبیلی

اختلافات بسیاری در مورد مذهب شیخ صفی الدین وجود دارد. کتاب صفات الصفا که یکی از برجسته ترین کتاب های شیخ در زمینه مذهب او می باشد، دارای نشانه های بسیاری از شیعه بودن او دارد. اما تعدادی از پژوهشگران معاصر قرائتی درباره شافعی بودند. او مدارک بسیاری یافته شیخ صفحه یکی از ارادتمندان و دوستداران ائمه بود و عشق و علاقه او به امامان در همه جای اشعارش قابل دیدن می باشد.

نویسندگان و مورخانی مانند لمبتون، کسروی، لکهارت و پتروشفسکی اعتقاد دارند که شیخ صفی الدین دارای مذهب شیعه بوده است. اما حمدالله مستوفی که یک عالم بسیار بزرگ است او را سنی شافعی می داند. ادوارد براند که یک خاورشناس شهیر بریتانیایی است می گوید که مطالعاتی درباره عقاید او  انجام داده که با توجه به آن ها متوجه شده شیخ صفی به طور کامل از مذهب شیعه پیروی نمی کرده است. او می گوید رفتارها و عقاید شیخ صفی در بسیاری از زمینه ها نشان از اعتقاد او به مذهب سنت و شافعی می باشد.

جایگاه شیخ صفی الدین

شیخ صفی الدین اردبیلی در زمان ایلخانی اولجایتو و ابوسعید و بهادر زندگی می کرد. او به همراه حلقه مریدانش در کلخوران و در نزدیکی مقبره پدرش زندگی می کرد. شیخ صفی دارای مقام عرفانی بود و مورد توجه ایلخانان مغول قرار می گرفت. او در دستگاه اذان خان با پشتوانه شیخ زاهد منزلتی بسیار بزرگ یافت.

خواجه رشیدالدین فضل الله وزیر الجایتو در آن زمان بود که احترام زیادی برای شیخ صفی قائل می شد. او هر سال مخارج خانواده او را تامین می کرد. خواجه در یک نامه به پسر خود امیر احمد حاکم اردبیل توصیه کرده بود که معاملاتش را با مردم اردبیل به گونه ای انجام دهد که شیخ صفی الدین را راضی نگه دارد.

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل خیابان شیخ صفی و میدان عالی قاپو قرار دارد. بازدید کننده گان می توانند ۶ ماه اول سال را از ساعت ۸ صبح تا ۸:۳۰ شب به دیدن این بقعه بروند.  در شش ماهه دوم سال از ساعت ۸ صبح تا پنج و نیم بعد از ظهر از این بقعه دیدن کنند. ورودی بقعه در قسمت شرقی میدان عالی قاپو قرار دارد که در  آن چوبی است و به حیات مجموعه باز می شود.

در این حیات کتابخانه مدرسه مسجد آرامگاه عبادتگاه مطبخ و بخش های دیگری قرار دارد. در این بقعه در عصر شاه عباس دوم توسط یوسف شاه بن ملک سوفیا ساخته شد. ساختمانی که در سردر بقعه وجود دارد دارای بسیار زیبایی می باشد. علاوه بر این محوطه سه گنبدی که با کاشی های معرق و کتیبه های رقایی و کوفی مزین شده است باعث ایجاد عظمت خاصی در آرامگاه شیخ صفی می شود.

افراد برای رسیدن بقعه باید از هفت بخش عبور کنند که با ۸ در از یکدیگر جدا شدند که به هفت مرحله تصوف اشاره دارد. ساختار آرامگاه شیخ صفی الدین دارای عناصر بسیار زیبایی از تصوف در معماری خود می باشد. در ساخت این بنا جزئیات و تزیینات منحصر به فردی به کار رفته است. می توان از این بنا به عنوان یک شاهکار معماری ایرانی و اسلامی نام برد.

بقعه شیخ صفی الدین در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. پیکر شیخ صفی الدین اردبیلی طبق وصیت او در نزدیک خلوتگاهش و در کنار باغچه  خانه اش دفن شده است. بر بالای قبر او بنایی ساخته شده که مرقد او و مرقد شاه اسماعیل اول می باشد. آرامگاه های دیگری از شاهان صفوی فرزندان و شاهزادگان آن ها نیز در این بقعه وجود دارد.

اطلاعات فردی شیخ صفی الدین

شیخ صفی الدین ملقب به برهان الاصفیا قطب الاقتاب شیخ العارفین می باشد. او از نسل امام موسی کاظم است که در سال ۶۵۰ قمری به دنیا آمده و زاده روستای کلخوران اردبیل می باشد. شیخ صفی در دوشنبه روز دوازدهم محرم سال ۷۳۵ قمری درگذشته است.

محل دفن او بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل می باشد. او از نیای شاه اسماعیل اول است و شیخ زاهد گیلانی استاد او بوده است. شیخ صفی موسس طریقت صوفیانه صفوی می باشد.