آتشکده چهارقاپی قصر شیرین
آتشکده چهارقاپی قصر شیرین
آتشکده چهار قاپی قصر شیرین ، چهار قاپو یا به معنی چهار در، از جمله آتشکدههای دوره ساسانی است که در شهر مرزی قصر شیرین قرار دارد.این آتشکده از نوع آتشکدههایی است که دارای دالان طواف بوده و به مرور زمان رواق آن فرو ریخته است و تنها در برخی از قسمتها، آثاری از آن دیده میشود.آتشکده چهار قاپی، اتاقی مربع شکل به ابعاد ۲۵×۲۵ متر است و سقفی گنبدی شکل به قطر ۱۶ متر داشت که متأسفانه اکنون اثری از آن باقی نمانده است و تنها بقایای گوشوارهها در چهار گوشه آن دیده میشود.
در این مطلب می خوانید :
معماری بنا
این اتاق مربع شکل دارای ۴ درگاه ورودی است که به رواق اطراف فضای مرکزی منتهی میشوند.در اطراف این بنا مجموعه اتاقها و فضاهایی وجود دارد که بخشهایی از آن در نتیجه کاوشهای باستانشناسی سالهای اخیر شناسایی شده است.این بنا با استفاده از مصالح محلی از قبیل لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده و گنبد آن آجری بوده است.آتشکده چهار قاپی از جمله بناهای تقویمی ایران بوده که جهت تشخیص شروع فصول سال از آن استفاده میشده است.این اثر تاریخی به جا مانده از دوره ساسانیان در نتیجه جنگ تحمیلی دچار آسیبهای فراوانی شد.
از حفاریهایی که در اطراف بنا انجام شده برمیآید که دالانی پیرامون چهارتاقی وجود داشته که پس از نیایش از آن مکان خارج میشدند. همچنین در یادداشتهای مورخان، به راهروهای اطراف این اتاق بزرگ اشاره شده است. حفاریهای محوطه در سالهای پس از جنگ تحمیلی مؤید وجود این راهروها بودهاند.
نزدیک به درگاه غربی چهارتاقی و در داخل بنا یک سکوی سنگی به ابعاد ۵۲۸ در ۵۰۸ سانتیمتر قرار دارد که تقریباً ۶۰ سانتیمتر از ارتفاع آن باقی مانده است. همچنین در ضلع جنوبی درگاه شرقی و در خارج بنا یک سکوی آجری دیگر به ابعاد ۱۴۴ در ۲۵۵ سانتیمتر دیده میشود که با ملات گچ ساخته شده است.
اتاقهای اطراف هم احتمالاً محل اسکان روحانیان، محل نذرها، انبارها، محل نگهداری هیمه و احیاناً زوار بوده است.
تاریخچه بنا
اواخر دوره ساسانی در زمان حکومت خسروپرویز بود که بناهایی شامل عمارت خسرو و چهارتاقی در غرب فلات ایران ساخته شد. این عمارتها که برای شیرین، همسر شاهنشاه، ساخته شده بود به قصر شیرین معروف شد. نویسندگان دوره اسلامی بیشتر به عمارت خسرو اشاره کردهاند و اینکه هراکلیوس رومی کاخ مذکور را در سال ۶۲۸ میلادی تخریب کرد.
ابودلف، از جغرافینگاران اوایل قرن چهارم قمری، قصر شیرین را به گونهای زیبا توصیف کرده است. او مینویسد:
شهر دارای ساختمانهای بلند و عظیم بود؛ چنان که دید انسان از تعیین ارتفاع آن عاجز و فکر از پی بردن به آن سردرگم میماند. این بناها شامل ایوانهای بههمپیوسته و خلوتگاهها، انبارها، کاخها با سقف ضربی، گردشگاهها، مهتابیها، میدانها، شکارگاهها، اتاقها و کاخهایی بود که بر فراز تپه بنا شده بود و مدتی وقت میگرفت تا شخص خردمند به کیفیت آن پی ببرد. این آثار از قدرت، شوکت و روزگاران درازی حکایت میکند که برای مردم بسی عبرتانگیز است.
از میان بناهای قصر شیرین، چهارتاقی مذکور مد نظر است. این بنا جزو آخرین و بزرگترین بناهای دوره ساسانیان و از مکان های دیدنی استان کرمانشاه است. بنایی چهارگوش از جنس سنگ و گچ در ابعاد ۲۵ در ۲۵ متر و ارتفاع ۴.۵ متری از سطح زمین که در گذر زمان جنگ و بلا کم ندیده اما همچنان استوار ایستاده است.
آتشکده چهارقاپی قصرشیرین
گرچه برخی با مقایسه چهارتاقی قصر شیرین با معماری بناهای دوره اسلامی عباسی، به ویژه کاخ اُخیضر در جنوب کربلا، زمان ساخت آن را در قرون اولیه اسلامی قرار داده و آن را کاخ یا تالار تخت شاهی دانستهاند اما شباهت الگوی ساخت آن با چهارتاقیهای متعددی که در ایران وجود دارد نشان میدهد که چهارتاقی قصر شیرین کاملاً از معماری ساسانی پیروی میکند و کاربری دینی داشته است.
چهارتاقیهای ساسانی بناهایی برای نیایش خداوند بوده و آتش مقدس در آن همیشه برای نمادی از نور و روشنایی روشن است.
گنبدی بر آن سوار شده بوده و چهار دروازه بلند با ورودی هلالی در وسط چهار دیوار اطراف آن قرار گرفته است؛ بنابراین در صورت برگزاری مراسم نیایش در حضور جمعیتی از شرکتکنندگان، پرستندگان میتوانستند از چهار سوی آن آتش فروزنده را ببینند. در قسمت بالای بدنهیآتشکده، دریچههای کوچکی در اطراف دیده میشود که احتمالاً به منظور تهویه هوا و نور به کار برده شده است. اکنون گنبد چهارتاقی قصر شیرین از بین رفته است. پیش از جنگ تحمیلی، بقایای پوشش بالای آتشکده نمایان بود.
نامگذاری چهارطاقی
نام معمول چهارتاقی قصر شیرین «چهارقاپی» یا «چوارقاپی» است. چهارقاپی در واقع همان نام ترکی چهارتاقی و به معنای چهاردر است. به نظر میرسد عشایر و ایلات ترکی که از همدان آمده و در آنجا مستقر شده بودند آن نام را بر بنا نهاده باشند.
مرمت چهارقاپو
چهارقاپی در دوره اسلامی مرمت شد اما کاربریاش تغییر یافت؛ مدتی کارکرد اداری پیدا کرد اما بعدها در جریان لشکرکشی عثمانیان، ایلهای کوچرو آن را اشغال کردند و محل نگهداری دام شد.در ایران پس از اسلام، سبک معماری این آتشکدهها در ساختن مسجد و اماکن مقدس اسلامی استفاده شد و ساختمان بسیاری از مساجد و مقبرهها را به این شکل و بر روی بقایای همین آتشکدهها برپا کردند.
اولین سیاح اروپایی که به این بنا اشاره کرده پیترو دلاواله ایتالیایی است که در سال ۱۶۵۹ میلادی از ویرانههای قصر شیرین بازدید کرد. پس از او نیز مسافران دیگری از آن یاد کردهاند اما نخستین کسی که عکس و نقشهای از آن تهیه کرد دمورگان، حفار فرانسوی، بود. پس از او نیز در سال ۱۹۱۰ میلادی زاره و هرتسفلد و در سال ۱۹۱۱ نیز گرترود بل (Gertrude Bell) پلانی از آن ترسیم کردند که البته با نقشه دمرگان تفاوت داشت.
براساس مشاهدات سیاحان و کاوشگران سدههای نوزدهم و بیستم، بخشهای زیادی از چهارقاپی تا سال ۱۹۱۰ سالم بوده است. علاوه بر آن، فضای اصلی چهارتاقی در دهه ۵۰ خورشیدی بازسازی شد و بنا تقریباً در وضعیت خوبی قرار داشت. تا آنکه در اواخر دهه ۵۰ جنگ تحمیلی آغاز شد و بنا بسیار ضربه دید. با وجود این از اهمیتش کاسته نشد. در سال ۱۳۷۱ حفاریهایی در اطراف آن انجام شد و در ضلع جنوب غربی آن آثار و بقایای معماری چهار اتاق کوچک، یک سالن بزرگ، یک حیاط و یک راهرو به دست آمد.
ثبت ملی
چهارقاپی که یکی از جاهای دیدنی قصر شیرین است. در ۲۲ تیرماه ۱۳۷۹ به عنوان اثر ملی رسمیت یافت و با شماره ۲۷۴۶ ثبت شد. در سال ۱۳۸۵ نیز همراه با دیگر آثار در محور ساسانی قصرشیرین-کرمانشاه در فهرست نامزد جهانیشدن قرار گرفت. این بنای ملی در اثر زلزله شدید سر پل ذهاب در آبانماه ۱۳۹۶ دچار آسیبدیدگی ۲۰درصدی شد.
به این مطلب چه امتیازی می دهید؟
[امتیاز: 0 میانگین: 0]
منبع : سیری در ایران