چرا فیلمنامه اولیه «مختارنامه» بدون صحنه عاشورا بود؟

۰۷:۰۰ – ۰۷ مرداد ۱۴۰۳

رضا استادی، مدیر سابق روابط عمومی مجموعه «مختارنامه» و نویسنده کتاب «پرونده مختارنامه» در پاسخ به این سوال اگرچه سریال «مختارنامه» تقریباً هر ساله در جدول پخش صداوسیما برای ایام محرم قرار گرفته، اما بینندگان سریال اذعان دارند که هر سال با دیدن «مختارنامه» پنجره‌ای جدیدی از واقعه عاشورا به رویشان گشوده می‌شود، گفت: کاری که با دقت و حساسیت ساخته شود، متفاوت با سریال‌های روزمره است که معمولاً برای کسب درآمد از سوی فیلمسازان ساخته می‌شود و قطعا چنین اثری برای مدتی طولانی دیده خواهد شد. آنچه باعث ماندگاری مختارنامه شده این است که سریال یک کار اعتقادی بود. آثار هنری متعدی وجود دارد که شما هربار با تماشا یا خواندن آن لذت می‌برید. مثلاً فیلم «مادر» از مرحوم علی حاتمی، کتاب «سال بلوا» عباس معروفی، رمان «کلیدر» محمود دولت‌آبادی، برخی آثار کلاسیک سینمای هالیوود مانند «برباد رفته» و … جزو آثاری هستند، که برای اهدف زود گذر یا اهداف ایدئولوژی خاص تولید نشده‌اند و به همین دلیل در هر مقطعی می‌تواند جذابیت داشته باشد.

استادی با بیان اینکه «آنچه در بازبینی مجدد مختارنامه بعد از نگارش کتاب پرونده مختارنامه می‌بینم این است که در هر صحنه‌ای متناسب با امکانات موجود بیشترین بازدهی را داشته»، افزود: امکاناتی که در اختیار پروژه بوده هدر نرفته است. ممکن است در صحنه‌های جنگی ضعف‌هایی دیده ‌شود اما این ضعف‌ها به گونه‌ای نیست که تصور شود سازندگان سریال تماشاگر را نادان فرض کرده و پیش خود گفته‌اند مخاطب که با دیدن این صحنه‌ها چیزی متوجه نمی‌شود! واقعا اینگونه نبوده و در تک تک صحنه‌ها احترام به مخاطب مشاهده می‌شود.

نویسنده کتاب «پرونده مختارنامه» در پاسخ به این سوال که آیا با اضافه شدن صحنه روز عاشورا قلب «مختارنامه» شکل گرفت؟ توضیح داد: بنا به آنچه که در فیلمنامه اولیه پروژه بود و من آن را خواندم، نبودن صحنه‌های کربلا لطمه‌ای به داستان مختار نمی‌زد. چون داستان درباره شخصیت مختار بود. واقعه عاشورا در یک مقطع زمانی رخ داد و مختار با هدف خونخواهی از شهدای کربلا قیام کرد و قیام او با واقعه کربلا از نظر زمانی تفاوت داشت. داستان عاشورا هم می‌توانست نباشد. اما اضافه شدن صحنه روز عاشورا آن هم با همان شکل هنرمندانه‌ای که آقای میرباقری می‌خواست، توانست به دیده شدن بیشتر «مختارنامه» کمک کند.

وی در پاسخ به این سوال که شاید یکی از علت‌های عدم پرداخت به واقعه عاشورا در فیلمنامه اولیه بخاطر اطلاع کارگردان از حساسیت‌هایی بود که ممکن بود آن بخش فیلمنامه را با ممیزی رو‌به‌رو کند؟ تصریح کرد: آقای میرباقری همیشه از نمایش مستقیم شخصیت‌های معصومین به دلیل محدودیت‌های موجود پرهیز می‌کرد. یکی از این محدودیت‌ها این بود که امکان نمایش آن‌ها وجود نداشت. درباره سریال «مختارنامه» هم می‌گفتند وقتی نمی‌شود چهره شخصیتی را نمایش داد، چه لزومی دارد آن بخش ساخته شود؟ بنظرم صحبت ایشان منطقی بود.

استادی ادامه داد: در ابتدا قرار بود چهره حضرت عباس (ع) نمایش داده شود و به دلایلی آن بخش فیلمنامه حذف شد. آنچه در واقعه عاشورا به نمایش گذاشته شد، شخصیت‌های رابطی بود که بین کربلا و قیام مختار وجود داشتند. آقای میرباقری آن شخصیت‌ها را به داستان مرتبط کرد و برای آن‌ها بهانه داستانی ساخت. اینطور نبود که بخشی از داستان بدون هیچ مقدمه و موخره داخل سریال قرار بگیرد. ایشان توجیه دراماتیک قصه را پیدا کردند؛ به همین دلیل سریال جذاب شد.

مدیر سابق روابط عمومی «مختارنامه» در پاسخ به این سوال که این کتاب بعد از اتمام پروژه «مختارنامه» نگاشته شد؟ یا در حین ساخت سریال یادداشت‌برداری شما صورت می‌گرفت؟ گفت: من یادداشت‌برداری‌هایم را از ابتدای آغاز پروژه یعنی سال ۱۳۸۱ آغاز کردم و تا پایان سریال «مختارنامه» این روند ادامه داشت. در کتاب «پرونده مختارنامه» شاهد یک روایت خطی هستیم، که به تفکیک سال به وقایع می‌پردازد. در عین حال، یک روایت سیالی هم وجود دارد، که در بعضی از مواقع سری به گذشته و حال می‌زند تا مخاطب به درک بهتری سریال برسد.

به گفته این نویسنده، البته این کتاب محدود به «مختارنامه» نیست، بلکه به سریال «سلمان فارسی» و سایر آثار میرباقری در شبکه نمایش خانگی هم پرداخته است. بعد از اتمام ساخت سریال احساس کردم نکاتی درباره تجربه ساخت این پروژه وجود دارد که باید به شکل مستقل مورد توجه واقع شده و از این تجربه استفاده خوبی شود. دلیل دیگرم مشاهده تجربه‌سازی‌های واهی و ساختگی بود که می‌دیدم صرفاً بخش‌های مثبت پروژه را روایت می‌کنند حال آنکه برای شکل گیری تصویر واقعی از «مختارنامه» باید همه نقاط قوت و ضعف یکجا روایت می‌شد. به همین دلیل احساس کردم لازم است روایت واقعی و عریانی از سریال «مختارنامه» با تمام فراز و نشیب‌هایش نوشته شود. بنابراین آنچه در این کتاب می‌خوانیم همه چیزهایی است که مختارنامه اتفاق افتاده با همه فراز و نشیب‌ها و بدون هیچ گونه سانسور. فقط مسائل شخصی افراد از قبیل ازدواج و طلاق را در کتاب منعکس نکردم و هرچه در سریال رخ داده، داخل این کتاب موجود است.

 خبرنگار: نفیسه خلیلی