بهترین ترانه سرایان ایرانی ؛ از اردلان سرفراز تا افشین یداللهی

شاعرها اغلب به دلیل محبوبیت خوانندگان، گمنام هستند. اما در ایران این داستان کمی متفاوت است و ترانه سراهای ایرانی هم محبوبیت خاص خود را دارند. در ادامه با بهترین ترانه سرایان ایرانی آشنا می‌شویم و معروف‌ترین آثار آنها را بررسی می‌کنیم.

واضح است که شاعران و نویسندگان به واسطه آثارشان مطرح می‌شوند. ترانه‌سراها نیز جز شاعرانی حساب می‌شوند که اشعارشان به واسطه آهنگسازی و صدای ماندگار خوانندگان در ذهن‌ها باقی می‌مانند. متاسفانه این روزها ملاک برای تشخیص ترانه زیبا هیچ ارتباطی به وزن و ساختار شعری آن ندارد. اما همیشه اینطور نبوده و هنوز هستند خوانندگان زیادی که برای اجرای قطعات خود به سراغ اشعار باکیفیت می‌روند. اشعاری که حاصل نوشته ترانه‌سراهای خوش‌ذوق هستند. این روزها افراد زیادی هستند که با بهترین ترانه سرایان ایرانی آشنایی دارند. البته شاید عمر مقوله ترانه‌سرایی در ایران طولانی نباشد، اما خب نباید از نمونه‌های باکیفیت و ترانه‌سراهای موفق به راحتی عبور کرد.

فهرست مطالب:

بهترین ترانه سرایان ایرانی

در این مقاله از پلازا قصد داریم تا به این موضوع بپردازیم و شما را با مجموعه‌ای از بهترین ترانه سرایان ایرانی آشنا کنیم. در همین ابتدای کار تاکید کنیم که ذکر نام ترانه‌سراها در این مقاله، هیچ ارتباطی به رده‌بندی کیفی آنها ندارد. همچنین اضافه کنیم كه ترانه‌سراهای موفق در طول تاریخ ادبیات ایران کم نبوده‌اند و ما اینجا سعی كرده‌ايم تا مختصری از این حوزه را پیشکش شما كنیم. پس در ادامه همراه ما باشید.

1. عارف قزوینی ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

• تولد: 1259 | قزوین
• مرگ: 2 بهمن 1312 | همدان (53 سالگی)
• ترانه‌های معروف: از خون جوانان وطن | دیدم صنمی سرو قدی | ای امان از فراقت

در بحبوحه سال‌های مشروطه و خون‌های ریخته شده از جوانان ایران بود که تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده» سروده شد. ابوالقاسم عارف قزوینی را بیشتر به عنوان شاعر در سال‌های حکومت قاجار می‌شناسند. اما فراموش نکنیم که عارف یکی از تصنیف‌سازهای مشهور تاریخ موسیقی و ترانه ایران است.

البته او دستی بر آواز و روضه‌خوانی نیز داشت، ولی بیشتر او را به واسطه تصنیف‌هایش جزو بهترین ترانه سرایان ایرانی می‌شناسند. از عارف قزوینی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین افراد حوزه ترانه‌سرایی در ایران یاد می‌شود. به همین دلیل بود که نام این شاعر گرانقدر را در ابتدای فهرست ذکر کردیم.

2. اردلان سرفراز

• تولد: 24 تیر 1329 | داراب استان فارس
• محل زندگی کنونی: فرانکفورت آلمان
• ترانه‌های معروف: وقتی میای صدای پات (هایده) | ای غریب آشنا (گوگوش) | ستاره دنباله دار (ابی) | بگو ای یار (ابی) | شقایق (داریوش) | خانم گل (ابی) و…

معمولا از دهه 40 به عنوان طلایی‌ترین دوران ترانه‌سرایی در ایران یاد می‌شود. اردلان سرفراز یکی از اهرم‌های قدرتمند ترانه در آن دوران بود. او کار خود را در زمینه سرودن ترانه با رادیو ایران شروع کرد. اما دوران شهرت به زودی شکل گرفت و همکاری موفقی با خوانندگان زمان خود مانند سیاوش قمیشی و شادروان فرهاد مهراد داشت.

در نهایت این شاعر اهل داراب در سال 1362 ایران را ترک کرد. ترانه‌شناسی اردلان سرفراز به بیش از صدها قطعه درخشان ختم می‌شود. آثار او با آهنگسازی افرادی همچون حسن شماعی‌زاده و منوچهر چشم‌آذر در تالار افتخارات موسیقی ایران قرار گرفته است. از آثار منتشرشده سرفراز می‌توان به «سال صفر» و «از ریشه تا همیشه» اشاره کرد.

3. یغما گلرویی

یغما گلرویی در کنار الهام حمیدی و نیوشا ضیغمی

• تولد: 6 مرداد 1354 | ارومیه
• محل زندگی کنونی: خارج از ایران
• ترانه‌های معروف: خسته شدم بس که دلم + تصور کن + فاصله (سیاوش قمیشی) | یه دختر (ابی و شادمهر) و…

بالاتر از دهه پنجاه گفتیم و نسل طلایی ترانه در ایران. در همان روزها بود که یغما گلرویی در ارومیه چشم به جهان گشود. شروع فعالیت حرفه‌ای گلرویی در کنار مرحوم ناصر عبدالهی و ترانه «دوستت دارم» بود. بعدتر و با انشار آلبوم نقاب کم‌کم شروع دوران محبوبیت یغما شکل گرفت. همکاری گلرویی با قمیشی از نقاب تا آلبوم رگبار ادامه داشت. از همان جا بود که شاخصه‌های شعر گلرویی در ترانه‌هایش پدیدار شد.

این هنرمند محبوب علاوه بر نگارش ترانه دستی هم در خوانندگی، مترجمی و نویسندگی دارد. تاکنون بیش از 20 جلد از آثار یغما گلرویی به چاپ رسیده است. خاطرات خوبی از ترانه‌های او در تیتراژ سریال‌هایی مانند «متهم گریخت» و فیلم‌های سینمایی مانند «مطرب» در ذهن طرفداران به یاد مانده است.

4. ایرج جنتی عطایی ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

• تولد: 19 دی 1325 | مشهد
• محل زندگی کنونی: خارج از ایران
• ترانه‌های معروف: فریاد زیر آب (داریوش) | گل سرخ (ویگن) | تو فکر یک سقفم (فرهاد مهراد) | تنهایی یک دشت بزرگ (ابی) و…

با شروع موج نو ترانه‌سرایی در اوایل دهه پنجاه و تولد موسیقی پاپ در ایران، ایرج جنتی عطایی تبدیل به یکی از چهره‌های شناخته‌شده آن روزها شده بود. جنتی عطایی اصالت خراسانی داشت و ترانه‌سرایی را از نوجوانی آغاز کرده بود. او با همراهی دوست دوران نوجوانی‌اش بابک بیات در سال 1352 ترانه زیبای جنگل را با اجرای داریوش اقبالی منتشر کرد و این سرآغاز موفقیت این شاعر بود.

ايرج جنتی عطايی در اوایل انقلاب سال 57 تصمیم به ترک میهن گرفت و ادامه فعالیت هنری خود را در خارج از ایران ادامه داد. بعضی از منتقدان ادبی او را به عنوان قدیمی‌ترین فرد از نسل طلایی ترانه در دهه پنجاه می‌شناسند. همچنین جنتی عطایی علاوه بر سرودن ترانه دستی در نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی تئاتر دارد. از آثار او می‌توان به «زمزمه‌های یک شب 30 ساله» اشاره کرد.

5. روزبه بمانی

• تولد: 7 آذر 1357 | تهران
• محل زندگی کنونی: تهران
• ترانه‌های معروف: اعجاز (گوگوش) | دنیای این روزای من (داریوش) | پاروی بی قایق (محسن چاووشی) | امپراطور (مهدی یراحی) | نابرده رنج (احسان خواجه امیری) و…

برای بهترین بودن لازم نیست همیشه قدیمی بود. گاهی می‌توان مانند روزبه بمانی در همان سن جوانی محبوبیت را آغاز کرد. این شاعر 41 ساله اهل تهران، ترانه‌سرایی را تحت تاثیر اشعار اخوان ثالث و از سن 18 سالگی آغاز کرد. وی گاهی اوقات علاوه بر ترانه‌سرایی به خوانندگی می‌پردازد و اولین آلبوم خود را با نام «کجا باید برم» منتشر کرد. همین قطعه که در فیلم «لاتاری» نیز از آن استفاده شده بود، باعث شروع شناخته شدن او به دنیای هنر شد. بمانی همچنین خوانندگی تیتراژ سریال «ملکه گدایان» را هم بر عهده دارد.

بمانی موفق‌ترین کارهایش را با آهنگسازی دوست قدیمی خودش یعنی علیرضا افکاری اجرا کرد. همکاری این زوج هنری در کنار صداهای ماندگاری همچون احسان خواجه امیری و علیرضا عصار جز افتخارات این شاعر جوان است. مجموعه اشعار «دنیای این روزهای من» از آثار چاپ‌شده محبوب او به شمار می‌آید.

6. شهیار قنبری

شهیار قنبری و امضای لورکا به نام پسرش

• تولد: 6 مرداد 1329 | تهران
• محل زندگی کنونی: خارج از ایران
• ترانه‌های معروف: بوی عیدی (فرهاد مهراد) | بوی خوب گندم (داریوش) | آدم برفی (عارف) | معلم بد (ابی) و…

تيم سه‌تفنگدار ترانه ايران در دهه پنجاه با حضور شهيار قنبری كامل شد. قنبری در كنار اردلان سرفراز و ايرج جنتی عطايی توانستند تا طلايی ترين دوران ترانه‌سرايی ايران را رقم بزنند. او فقط هجده سال داشت كه با سرودن «ستاره آی ستاره» و «دیگه اشکم واسه من ناز می‌کنه» به شهرت رسيد. منتقدان حوزه ادبيات ترانه «قصه دو ماهی» را سرآغاز ترانه نوین ایران می‌دانند. شهيار در كنار ترانه‌سرايی به كارگردانی نيز علاقه داشته و فيلم سینمایی «شام آخر» را با بازی «پرویز فنی زاده» ساخت.

همچنين شهيار قنبری مدتی در كنار سیمین بهبهانی و فریدون مشیری عضو شورای ترانه‌های روز رادیو ایران بود. كارنامه كاری اين ترانه‌سرای شهير شامل بيش از 200 ترانه و كارهای هنری متنوع می‌شود و می‌توان او را در ميان بهترین ترانه سرایان ایرانی قرار داد. از آثار مكتوب او می‌توان به «دریا در من» و «درخت بی‌زمین» اشاره كرد.

7. کریم فکور

• تولد: 5 اسفند 1304 | مشهد
• مرگ: 7 شهریور 1375 | مشهد (70 سالگی)
• ترانه‌های معروف: الهه ناز (غلامحسین بنان) | غوغای ستارگان (پروین، اصفهانی) | گل بهشتی (ویگن) | شب دلشکسته‌ها (علیرضا افتخاری) و…

به جرات می‌توان گفت كه بهترین قطعات پخش‌شده در اوايل كار راديو ايران حاصل سروده‌های كريم فكور بوده است. وی سرودن شعر را از دوران نوجوانی شروع كرد و در خانواده ادبی كه داشت مهارت‌های ترانه‌نويسی را آموخت. او كه دارای مدارج علمی عالی بود، ادامه تحصيل خود را در خارج از كشور ادامه داد. اما اوج موفقیت كاری فکور در داخل ايران شكل گرفت. از بهترين نمونه‌های اشعار او می‌توان به غوغای ستارگان یا «امشب در سر شوری دارم» با ملودی و آهنگسازی همایون خرم اشاره كرد. همچنين ترانه «الهه ناز» با صدای ماندگار مرحوم غلامحسين بنان جز تالار افتخارات موسيقی ايران به حساب می‌آید.

8. حسین صفا

• تولد: 30 آذر 1358 | تهران
• محل زندگی کنونی: تهران
• ترانه‌های معروف: ابراهيم + پاروی بی قایق + نفرين + خوزستان (محسن چاووشی) و…

طرفداران شعر و ادبیات در سال‌های اخیر حتما می‌دانند که نخستین بار نام حسین صفا به واسطه چاپ اشعار سپید مطرح شد. اما در دوران خدمت سربازی بود که مقدمه رفاقت این شاعر جوان با محسن چاووشی رقم خورد. چند سال بعد نام حسین صفا بعد از شنیدن قطعات جذاب چاووشی دهان ‌به ‎دهان شد. او که خود را تاثیرگرفته از حسین منزوی می‌داند، در اشعارش سعی می‌كند تا چارچوب خاصی را حفظ کند. ساختار منحصربه‌فرد و محتوای متفاوت اشعار او را از دیگر شاعران متمایز کرده است و در میان بهترین ترانه سرایان ایرانی قرار گرفته است. از حسین صفا  تا به امروز 6 مجموعه شعر در قالب‌های مختلف از جمله «صدای راه‌پلّه می‌آید» و «من کم‌تحملم» به چاپ رسیده است.

9. فرهاد شیبانی ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

فرهاد شیبانی در کنار سیمین غانم و فریدون شهبازیان

• تولد: 1320 | ارومیه
• محل زندگی کنونی: خارج از ایران
• ترانه‌های معروف: گل گلدون من + چه صبوره دل من (سیمین غانم) | گل لاله عباسی (پری زنگنه) | دیگه دیره (تورج شعبانخانی) | نازی ناز کن (ابی) | باغچه (مازیار) و…

در نگاه اول تعداد شعرهای فرهاد شیبانی در موسیقی پاپ ایران زیاد نيست. اما خب تقريبا می‌توان گفت كه تمام ترانه‌های او از آثار معروف و به یادماندنی در موسیقی پاپ ایران هستند. گرچه بيشتر آثار فرهاد شیبانی به سال های قبل از انقلاب باز می‌گردد، ولی خب در ذهن شنوندگان به خوبی جای گرفته است؛ از ترانه «نازی ناز کن» گرفته تا اجرای ترانه «دیگه دیره» با صدای تورج شعبانخانی. اما نقطه عطف كارهای شيبانی ترانه «گل گلدون من» به حساب می‌آيد. جایی كه اين ترانه با همكاری فريدون شهبازيان و صدای ماندگار سيمين غانم اجرا شد. اخيرا مجموعه شعرهای «شاعرانه» و «سرخی گیلاس‌های کال» از فرهاد شيبانی به چاپ رسیده ‌است.

10. اهورا ايمان

• تولد: 1 خرداد 1353 | بم
• محل زندگی کنونی: تهران
• ترانه‌های معروف: مرو ای دوست (محمد اصفهانی) | بهانه (ناصر عبداللهی) | سلام آخر (احسان خواجه امیری) | خوب شد (همایون شجریان) | لیلا (علیرضا قربانی) و…

محمدرضا طغرل جردی با نام هنری اهورا ایمان از ترانه‌سراهایی است كه به واسطه پخش اشعارش بر روی تيتراژ فيلم و سريال‌ها به محبوبيت رسيده است. اهورا ايمان كه سابقه همكاری با مرحوم بابک بیات را داشته است، در حال حاضر ترانه‌هايش را خواننده‌های بسياری بر روی سن اجرا كرده‌اند. او ادعا می‌كند که بيشتر ترانه‌هايش در موسيقی‌های غمگين نمايش بهتری دارد. همچنین در همكاری با علیرضا کهن دیری، او را به عنوان یکی از اعجوبه‌های آهنگسازی ايران معرفی می‌كند. بهترين كتاب اشعار «پروانه پوش» مجموعه ترانه‌های اهورا ایمان است که قطعات ماندگاری مانند مرو ای دوست با صدای محمد اصفهانی و همچنين ترانه كارشده در موسيقی متن ماندگار فيلم میم مثل مادر در این کتاب به چاپ رسیده است.

11. افشین یداللهی ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

• تولد: 21 دی 1347 | اصفهان
• مرگ: 25 اسفند 1395 | هشتگرد (48 سالگی)
• ترانه‌های معروف: وطنم (سالار عقیلی) | فقط به خاطر تو + میوه ممنوعه (احسان خواجه امیری) | امشب کنار غزل‌های من بخواب (همایون شجریان) | مدار صفر درجه + شب دهم (علیرضا قربانی) و…

در آخرین روزهای اسفند ماه 1395 بود كه سانحه رانندگی یکی از بزرگان ترانه ایران را از جامعه ادبيات جدا کرد. شادروان افشين يداللهی متخصص اعصاب و روان و ترانه‌سرای موفق بود که با وجود علاقه به شعر و ترانه، به رشته تحصیلی‌اش وفادار ماند و معالجه بیماران را در اولویت کاری‌ قرار داده بود. او اولين كار حرفه‌ای خود را در وصف امام حسين (ع) و با آهنگسازی فؤاد حجازی و خوانندگی خشایار اعتمادی در اركستر سازمان صدا و سیما اجرا كرد. اوج شهرت اين ترانه‌سرای فقيد به تيتراژهای سريال‌های تلویزیونی از جمله «شب دهم» و «مدار صفر درجه» بازمی‌گردد.

از افشين يدالهی به عنوان یکی از پايه‌گذاران خانه ترانه ايران نيز ياد می‌شود. جايی كه با همكاری افرادی همچون يغما گلرويی و افشين سياهپوش جلسات نقد ترانه را در فرهنگسرای ارسباران به صورت خودجوش تشكيل دادند و رفته‌ رفته خانه ترانه شكل پيدا كرد. ترانه‌های افشين يداللهی با صدای احسان خواجه اميری و عليرضا قربانی هرگز از خاطر طرفداران از ياد نخواهد رفت. از جمله آثار مكتوب او می‌توان به «روزشمار یک عشق» و «امشب کنار غزل‌های من بخواب» اشاره كرد.

12. زویا زاکاریان

• تولد: 25 خرداد 1329 | تهران
• محل زندگی کنونی: آمریکا
• ترانه‌های معروف: معشوق، شب‌زده، گهواره، فصل تازه، دست من نیست و کیوکیو بنگ‌بنگ

زویا زاکاریان بی‌شک یکی از بهترین ترانه سرایان ایرانی است که علاوه بر این حرفه، نمایشنامه‌نویس ی را نیز دنبال می‌‌کند. او همسر مرحوم رضا ژیان بود و تباری ارمنی دارد. خانم زویا در خانواده‌ای به دنیا آمد که پدر و برادرش هر دو نوازنده بودند و مادرش خواننده گروه کُر بود. او در دانشگاه هنرهای دراماتیک تحصیل کرد و سپس اولین ترانه خود با نام «قمری» را نوشت که لیلا فروهر آن را اجرا کرد. این هنرمند پیش از انقلاب 15 قطعه پرطرفدار نوشت که توسط گوگوش، مارتیک، ابی، شماعی‌زاده و لیلا فروهر اجرا شدند. خانم اختر بعد از انقلاب ابتدا به آلمان و سپس آمریکا مهاجرت کرد.

13. مونا برزویی ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

• تولد: 19 اردیبهشت 1363
• محل زندگی کنونی: تهران
• ترانه‌های معروف: یک اتفاق خوب، تقدیر، خوشبختی، طرفدار، درد من

مونا برزویی جز ترانه سرایان جوان اهل ایران است که کار خود را از سال 1382 با ترانه‌ای به نام «اشک من» آغاز کرد. نوشتن ترانه برای شادمهر عقیلی و همچنین پخش شدن آهنگ «تقدیر» که کار این خانم بود، باعث شد که خانم برزویی بسیار شناخته شود. او تا کنون برای خوانندگان معروفی همچون شادمهر عقیلی،  سعید مدرس و گوگوش ترانه‌سرایی کرده است.

14. لیلا کسری

• تولد: 6 فروردین 1318 | تهران
• مرگ: 26 اردیبهشت 1368 | کالیفرنیا
• ترانه‌های معروف: دعای سحر، خراباتی، شب عشق، تاریخ عشق، اشاره، سیاه‌چشمون، دل دیوونه، قصهٔ من، تو که نیستی، یا رب، مهربون من

زنده یاد لیلا کسری که با نام هدیه نیز معروف بود، از شاعران و ترانه‌سرایان پرآوازه اهل ایران محسوب می‌شود که از سنین جوانی نوشتن شعر را شروع کرد. او در طول زندگی هنری خود ترانه‌های زیادی نوشت و با خوانندگان بزرگی همچون هایده، مهستی، حمیرا، معین، ویگن، حبیب، داریوش، شهره، سیاوش شمس، فرزین، نوش آفرین، ابی، گلپا، الهه و ستار همکاری داشت. ترانه‌های خانم هدیه بیشتر بخاطر زنده‌یاد هایده معروف بودند زیرا ایشان ترانه‌سرای اختصاصی هایده بود.

15. هما میر افشار ؛ از بهترین ترانه سرایان ایرانی

• تولد: 3 اسفند 1325 | تهران
• محل زندگی کنونی: آمریکا
• ترانه‌های معروف: گلپونه‌ها پنجره ها، آینه (توبه)، تنهاترین مرد، عزیز هم قسم، افسانه هستی، شما، دل من، دوست دارم، بی‌قرار، دل کوچولو

هما همایون که پیش از ازدواج با علی میرافشار این نام خانوادگی را داشت، یکی دیگر از اسطوره‌های این فهرست است. او با ترانه «گلپونه‌ها» به شهرت زیادی رسید و پس از ازدواج با علی میرافشار و پیدا کردن نسبت فامیلی با حمیرا توانست همکاری‌های بسیار موفقی با خوانندگان بزرگ داشته باشد. خانم میرافشار برنده جایزه بهترین ترانه‌سرا پرشین گلدن لیونس اواردز شد.

سخن پایانی

از سال‌های طلایی ترانه در دهه پنجاه زمان زيادی نمی‌گذرد. همچنين موفقيت ترانه‌سراهای جوان در اين روزها ما را بيش از قبل به آينده اين صنعت ادبی اميدوار می‌كند. هر چند در هر دوره‌ای با نزول كيفيت آثار هنری مواجه بوديم، اما با توجه به آثاری كه اين روزها بر روی ملودی‌ها به گوش می‌رسد، به نظر خواهد رسيد كه ترانه و ترانه‌نويسی مسير روبه رشدی را در ايران طی خواهد كرد. نظر شما در مورد ترانه‌سرایی چيست؟ آينده ترانه‌سرایی را در ايران چگونه پيش‌بينی می‌كنيد؟