۱۱۵ سال بوی نفت در ایران

به گزارش خبرگزار خالق، ۱۱۵ سال از اولین اکتشاف نفتی ایران در مسجد سلیمان می‌گذرد، پنجم خرداد سالروز اکتشاف نفت در ایران و مسجد سلیمان که چند سالی است به نام روز مسجد سلیمان نامیده شده که در استان خوزستان و در جنوب‌غربی ایران قرار دارد. این میدان در سال ۱۳۰۶ کشف شد و هم‌اکنون به‌عنوان نخستین و قدیمی‌ترین میدان نفتی در خاورمیانه شناخته می‌شود.

این شهر تاریخی در سال ۱۹۲۸ میلادی تنها منبع استخراج نفت در ایران به شمار می‌رفت؛ در همین سال در میدان نفتی هفتگل فوران عظیمی از نفت رخ داد و این شهر از انحصار استخراج نفت خارج شد اما تولید در این منطقه به شدت افزایش یافت به طوری که در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی مصادف با ۱۹۳۵ میلادی به ۱۲۷.۰۰۰ بشکه در روز رسید. در تاریخ ۲۸ می ۱۹۰۱ میلادی، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، ویلیام ناکس دارسی، بازرگان بریتانیایی، امتیاز کشف نفت ایران را از دولت وقت ایران دریافت کرد و برای این منظور جورج برنارد رینولدز را استخدام کرد.

رینولدز در پایان سال ۱۹۰۲ عملیات حفاری اولین چاه در چاه‌سرخ واقع در منطقه قصر شیرین و همچنین شاردین در نزدیکی شهر راخالقمز را آغاز کرد و همزمان مقدمات حفاری یک حلقه چاه اکتشافی دیگر را در منطقه نفتون واقع در محدوده کنونی مسجدسلیمان را مهیا کرد. پس از دو سال حفاری در منطقه شاردین، گروه عملیات حفاری رینولدز به این نتیجه رسیدند که در این نقطه نمی‌توانند به مخزن نفت برسند. سرمایه شرکت که از انگلیس تأمین شده بود تا در ایران به نفت دست یابد، به علت طولانی شدن دوره عملیات حفاری، به پایان می‌رسید و ویلیام ناکس دارسی که از اکتشاف نفت در این منطقه قطع امید کرده بود، طی تلگرافی از رینولدز خواست تا عملیات حفاری را متوقف کند. اما علائم موجود و وجود آتشگاه و نیز حوضچه‌ای که خود به خود قیر از آن می‌جوشید و یادداشت‌های مورخین و باستان‌شناسان که تصریح کرده بودند در ناحیه نفتون، نفت فراوان به دست می‌آید، رینولدز را که از مدتی پیش در آنجا به کار عملیات حفاری مشغول بود، امیدوار کرد و به همین علت وسایل و تجهیزات را به منطقه نفتون در مسجد سلیمان کنونی منتقل کرد و در پایان ماه ژانویه سال ۱۹۰۸ میلادی، عملیات حفاری چاه شماره یک در مخزن آسماری این میدان آغاز شد.

تا ۲۰ سال پس از کشف نفت در میدان مسجدسلیمان، این میدان تنها منبع استخراج نفت کشور به شمار می‌رفت. تولید اولیه میدان مسجدسلیمان، حدود ۵۰۰ بشکه در روز بود که این رقم به تدریج افزایش یافت و در بیشترین میزان خود در سال ۱۳۱۳ به ۱۲۷ هزار بشکه در روز رسید. این رقم در دوران ملی شدن کاهش یافت، اما مجدداً افزایش پیدا کرد و در سال ۱۳۳۸ به ۶۱ هزار بشکه در روز رسید. از اواسط دهه ۴۰ شمسی، تولید میدان به تدریج کاهش یافت و بعد از افت تولید در سال‌های نخست پس از انقلاب، این روند تاکنون ادامه داشته است. در سال ۱۳۷۰، تولید نفت این میدان به ۱۰ هزار بشکه رسید و در صدمین سالگرد کشف نفت اعلام شد تولید این میدان به پنج هزار بشکه در روز رسیده است. با در نظر گرفتن تولید نفت حدود چهار میلیون بشکه در روز در آن زمان، در سال ۱۳۸۷ حدود یک‌دهم درصد تولید نفت ایران از این میدان صورت گرفت که رقم اندکی به شمار می‌رود. دلیل این امر ورود میدان به نیمه دوم عمر و برداشت بخش اعظم نفتی است که به لحاظ فنی و اقتصادی امکان آن وجود دارد. طی صد سال تولید نفت از این میدان، در مجموع یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون بشکه نفت از آن تولید شده است و هم‌اکنون نفت قابل استحصال بسیار کمی در آن وجود دارد. البته همزمان با صدسالگی تولید نفت از میدان مسجدسلیمان، برنامه‌هایی برای افزایش تولید از آن در نظر گرفته و به چینی‌ها سپرده شد. در سال ۱۳۹۰، تولید نفت از میدان مسجدسلیمان به ۲۸ هزار بشکه در روز افزایش یافت که البته این افزایش تولید با توجه به عمر مخزن، پایدار نبوده است.

کاهش تولید نفت مسجدسلیمان، به تدریج افول رونق اقتصادی و اجتماعی این شهر را نیز رقم زد. با کمرنگ شدن نقش مسجدسلیمان در تولید نفت ایران، دیگر لزومی دیده نمی‌شد که انبوه امکانات رفاهی و شهری به سمت پایتخت نفت ایران سرازیر شود. به جای مسجدسلیمان، قطب‌های جدید تولید نفت و گاز ایران در سراسر ایران به وجود آمده بود که خود، نیازمند رسیدگی بودند و البته هزینه‌های بهبود وضعیت رفاهی شهر، مثل زمان قاجاریه و رضاخان، در مقابل درآمد حاصل از تولید نفت مسجدسلیمان اندک به نظر نمی‌رسد. کاهش تولید نفت در سال‌های پس از انقلاب، مسجدسلیمان را به حوزه‌ای حاشیه‌ای مبدل کرده بود و توسعه صنعت نفت در دهه ۷۰ و ۸۰، بدون توجه به این میدان پیش می‌رفت. دلیل اصلی نیز این بود که اغلب ذخایر نفتی قابل برداشت مسجدسلیمان، به تولید رسیده بود و سرمایه‌گذاری‌های جدید دارای صرفه اقتصادی نبود. همزمان میادین نفتی و گازی جدید همچون پارس جنوبی تشنه سرمایه‌گذاری بودند و سرمایه‌ها به سمت مکان‌های جدید سرازیر شدند.